Σιταγροί

Πεδινός οικισμός (862 κάτ., υψόμ. 80 μ.), στην επαρχία Δράμας, του ομώνυμου νομού. Είναι έδρα της ομώνυμης κοινότητας (11 τ. χλμ., 862 κάτ.). Στην περιοχή του Σ. βρίσκεται σπουδαίος προϊστορικός συνοικισμός που επισημάνθηκε και ερευνήθηκε στον κάμπο της Δράμας, ανάμεσα στο Φωτολείβος και στους Σιταγρούς. Πρόκειται για την Τούμπα των Σ., που πρώτος ανακάλυψε ο άγγλος αρχαιολόγος French. H ανασκαφή της έγινε από επιτελείο Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων την περίοδο 1968-71. Ο συνοικισμός αυτός, εξαιτίας της καίριας θέσης του ανάμεσα στο Αιγαίο και στα Βαλκάνια, μπορεί μετά από συστηματική έρευνα να δώσει πολύτιμα στοιχεία για την ύστερη νεολιθική περίοδο και την πρώιμη φάση της Χαλκοκρατίας και επιπλέον να φωτίσει σημαντικά προβλήματα που σχετίζονται με τη διαδικασία της πολιτιστικής αλλαγής και εξάπλωσης του πολιτισμού στη ΝΑ Ευρώπη κατά τους προϊστορικούς χρόνους, τη στρωματογραφική συσχέτιση του νεολιθικού και χαλκολιθικού πολιτισμού, την εμφάνιση της μεταλλουργίας στην Ευρώπη, την εθνική και κοινωνική ιστορία των Ινδο-ευρωπαίων κλπ. Η βαθύτερη τομή που έγινε στην Τούμπα των Σ. και έφτασε ως το φυσικό βράχο ήταν 11 μ. Ξεχώρισαν 5 στρώματα (κύριες πολιτιστικές φάσεις) που δείχνουν με τη βοήθεια της ρα-διοχρονολόγησης ότι ο συνοικισμός κατοικήθηκε από το 4500 π.Χ. ως το 2000-1900 π.Χ. Η φάση I έδωσε κεραμική χωρίς διακόσμηση με πολλές ομοιότητες προς την Παραδημή και το Vesselinovo. Στη φάση II (γύρω στο 4000 π.Χ.) φαίνεται μια εντυπωσιακή έξαρση της γραπτής κεραμικής (καστανή διακόσμηση πάνω σε κρεμ βάθος). Η ωραία αυτή γραπτή κεραμική δεν είναι γνωστή ούτε από το Αιγαίο ούτε από τα Βαλκάνια. Ονομάστηκε δε Culture de Photolivos. Από τη φάση III (3600-3000 π.Χ.) προέρχονται κυρίως αγγεία διακοσμημένα με γραφίτη και εγχάρακτα που παρουσιάζουν αναλογίες με την Goumelvista. Η φάση IV (3000-2300) παρουσίασε ένα σύνολο με αδιακόσμητη κεραμική, μια τοπική δηλ. ιδιομορφία, όπως π.χ. τα πήλινα ειδώλια ή τα λίθινα και οστέινα εργαλεία. Η σειρά των ειδώλιων αποκαλύπτει ότι στη νεώτερη νεολιθική περίοδο η Ανατολική Μακεδονία ήταν σημαντικό κέντρο ειδωλοπλαστικής. Στα στρώματα της πρώιμης Χαλκοκρατίας (IV και V φάσεις) εντοπίστηκαν τοίχοι σπιτιών, όπως το «μακρύ σπίτι» και το «καμμένο σπίτι». Μέσα και έξω από τα σπίτια διαπιστώθηκε ότι υπήρχαν φούρνοι, αποθήκες, πιθάρια κλπ. Η μελέτη των Σ. οδήγησε στο συμπέρασμα ότι εκεί γινόταν χρήση του χαλκού και πριν από το 4500 π.Χ. αλλά μόνο για την κατασκευή χαντρών και μικρών αντικείμενων. Όλα δείχνουν ότι το 4000 π.Χ. υπήρχε μεταλλουργία με χωνευτήρια που στην επιφάνεια τους διακρίνεται κολλημένος χαλκός ακόμα και σήμερα. Σ’ αυτά έλιωναν προφανώς χαλκό προετοιμάζοντας τον για το χύσιμο. Μια σειρά χάλκινα μικροαντικείμενα που βρέθηκαν στους Σ. αποτελούν τα παλιότερα μεταλλικά ευρήματα στο Αιγαίο. Πολύτιμα στοιχεία απόδωσε εξάλλου η μελέτη του παλαιοβοτανολογικού και παλαιοζωολογικού υλικού. Εκεί ανακαλύφτηκαν τα πλουσιότερα ευρήματα φυτών της μέσης νεολιθικής. Οι άνθρωποι τότε καλλιεργούσαν το μονόκοκκο και δίκοκκο στάρι, το κριθάρι, το λαθούρι και λιγότερο τη βρώμη, τη φακή και τα μπιζέλια. Τα ευρήματα νωπών και ξηρών καρπών περιλαμβάνουν φιστίκια, κορόμηλα, βαλανίδια και κουκούτσια σταφυλιών. Στα ψηλότερα στρώματα, τα κουκούτσια αυτά μοιάζουν πολύ με τα κουκούτσια της σημερινής αμπέλου. Αντιπροσωπεύουν δε το παλιότερο εύρημα καλλιεργημένης αμπέλου στην περιοχή του Αιγαίου. Η εξέταση οστών ζώων απόδειξε την εξημέρωση και διατροφή πολλών χοίρων κυρίως, αλλά και βοοειδών και προβάτων. Στους Σ. διαπιστώθηκε ακόμα, στη νεολιθική περίοδο, μια πρωταρχική φάση εμπόριου κοσμημάτων από όστρεο και μια πρώτη άμεση μαρτυρία για την ύπαρξη υφαντικής. Αφορά ένα αποτύπωμα υφάσματος στη βάση πήλινου αγγείου που βρέθηκε στα πρωιμότερα στρώματα του συνοικισμού, θεωρείται το παλιότερο εύρημα είτε υφάσματος είτε αποτυπώματος σ’ ολόκληρη την Ευρώπη.